De geschiedenis van Amsterdam begint omstreeks het jaar 1000. Toen werd dit moerassige gebied vanuit de Utrechtse regio stukje bij beetje ontgonnen. Vanaf verschillende bestaande veenstromen werden aan weerszijden afwateringssloten gegraven en ontstond een boerengemeenschap van land ontginners. Toen het veen als gevolg van ontwatering begon in te klinken moesten dijken worden aangelegd om het inmiddels lager gelegen land tegen het water te beschermen.
In de 13e eeuw leidde dit tot de aanleg van dijken langs de Zuiderzee en het IJ. In de monding van de Amstel werd een dam aangelegd waar Amsterdam zijn naam aan ontleent. Dit werd de basis van een handelsnederzetting die uiteindelijk tot de machtige handelsstad Amsterdam zou uitgroeien. Het stukje rivier buitengaats, het Damrak, was het begin van de Amsterdamse haven. Het water aan de andere kant van de Dam werd het Rokin. Begin 20e eeuw zijn er restanten van de dam aangetroffen op de plek tussen het Nationaal Monument en het gebouw van De Bijenkorf.
De oudste vermelding van Amsterdam is een document van oktober 1275, waarin graaf Floris V de bewoners tolvrijheid verleent. Over de precieze datum waarop Amsterdam stadsrechten verkreeg is onzekerheid maar een van de mogelijkheden is dat de Utrechtse bisschop Guy van Avesnes de plaats stadsrechten heeft verleend.
De oorspronkelijke bebouwing bevond zich aan weerszijden van de Amstelmonding, langs de huidige Nieuwendijk en Warmoesstraat. De Warmoesstraat werd aan het eind van de Middeleeuwen de rijkste straat van Amsterdam. Doordat Amsterdam in moerasgebied lag, werden bij uitbreiding van de stad steeds grachten gegraven voor materiaal voor ophoging en om voor voldoende afwatering te zorgen. De huizen werden op een fundering van houten palen gebouwd. De nieuwe grachten werden parallel aan het Damrak grachten gegraven en wallen opgeworpen voor nieuwe bebouwing: de huidige Oude- en Nieuwezijds Voor- en Achterburgwallen. Tegen het einde van de 15e eeuw werd een nieuwe ring rond de stad aangelegd: Singel, Kloveniersburgwal en Gelderse Kade. In de 15e eeuw was Amsterdam gegroeid tot de belangrijkste handelsstad van Holland.
Geschiedenis van Amstelland: